Can thiệp hành vi là gì? Thông tin chi tiếp về phương pháp ABA

Can thiệp hành vi là phương pháp hướng đến thay đổi hành vi của trẻ bị tự kỷ. Đây là một trong những phương pháp can thiệp phổ biến nhất. Vậy phân tích hành vi ứng dụng (ABA) cụ thể là gì? Nên áp dụng phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ như thế nào để mang lại hiệu quả cao nhất? Cùng Trung tâm hỗ trợ phát triển hòa nhập Hoa Hướng Dương tìm hiểu rõ hơn trong bài viết này.

1. Can thiệp hành vi là gì?

Can thiệp hành vi là khái niệm để chỉ một loạt các hoạt động, quy trình, liệu trình hoặc các chương trình do các chuyên gia xây dựng. Mục đích của phương pháp này nhằm thay đổi hành vi của những trẻ bị mắc chứng tự kỷ. Cơ sở để xây thiết kế nên các bài tập can thiệp hành vi cho trẻ tự kỷ được giải thích dựa trên sự tái diễn của các hành vi tốt và loại bỏ những hành vi xấu.

2. Phân tích hành vi ứng dụng ABA là gì?

Phân tích hành vi ứng dụng ABA là tên viết tắt của Applied Behavioral Analysis. Phương pháp này là một loại trị liệu tập trung vào việc cải thiện các hành vi cụ thể của bệnh nhân tự kỷ. Một số hành vi đáng kể như kỹ năng xã hội, giao tiếp, đọc và học thuật cũng như các kỹ năng học tập thích ứng, như khéo léo vận động, vệ sinh cá nhân,…. 

Phương pháp phân tích hành vi ABA hỗ trợ hiệu quả cho mọi đối tượng bị mắc chứng rối loạn tâm lý, bao gồm cả người lớn và trẻ em. Không chỉ vậy, ABA có thể áp dụng trong nhiều môi trường khác nhau, bao gồm trường học, nơi làm việc, nhà ở và phòng khám. Do đó, khi áp dụng nhất quán phương pháp ABA các hành vi và kỹ năng của người tự kỷ sẽ được cải thiện một cách đáng kể.

3. Mục đích áp dụng phương pháp ABA cho trẻ tự kỷ

Đối với trẻ bị tự kỷ, phương pháp ABA hỗ trợ bệnh nhân trong việc xây dựng và duy trì các kỹ năng cơ bản và thói quen tốt. Từ đó, trẻ có thể tự biết chăm sóc và  dần xử lý được những tình huống đơn giản, hạn chế được việc phải quả phụ thuộc vào người khác. Do vậy, mục đích của ABA chủ yếu hướng đến việc dạy kỹ năng và loại bỏ những hành vi không phù hợp cho trẻ tự kỷ.

• Dạy kỹ năng: Các chuyên gia dạy những kỹ năng cơ bản cho trẻ tự kỷ bằng cách chia nhỏ từng hành động. Việc này sẽ giúp trẻ có thể dễ dàng học và ghi nhớ hơn so với việc phải dạy một chuỗi các thông tin. Ví dụ, khi dạy trẻ giao tiếp bằng việc nói và sử dụng ngôn ngữ, trẻ sẽ được hướng dẫn làm theo các bước như sau:
  • Ngồi yên, mắt nhìn thẳng.
  • Phân biệt được âm giọng, liên tưởng từ ngữ với đồ vật, sử dụng đúng hình ảnh của món đồ.
  • Học bắt chước các động tác, hành vi của người khác.
  • Học cách liên kết các câu đơn giản.

• Loại bỏ những hành vi không thích hợp: ABA còn hướng đến loại bỏ những hành vi được xem là rào cản cho sự phát triển của trẻ tự kỷ, giúp trẻ nhanh chóng hòa nhập cộng đồng. Một số hành vi tiêu cực cần được loại bỏ nhỏ chơi một mình, chống đối, không hợp tác, mất tập trung,…

4. Quy trình áp dụng phương pháp ABA 

Để ABA phát huy hiệu quả tốt hơn trong việc can thiệp hành vi cho trẻ tự kỷ, các chuyên gia đã đưa ra một quy trình áp dụng phương pháp này như sau:

• Bước 1: Kiểm tra, đánh giá những khả năng và kỹ năng trẻ có.
• Bước 2: Dựa trên kết quả kiểm tra ban đầu để lựa chọn mục tiêu can thiệp hành vi phù hợp cho từng trẻ.
• Bước 3: Xây dựng phương pháp can thiệp kỹ năng cụ thể. Trong đó, các kỹ năng cần can thiệp nên được chia nhỏ và sắp xếp theo trình tự phù hợp để trẻ dễ dàng tiếp thu hơn. Sau đó, phương pháp này sẽ được tiến hành bởi một chuyên gia phân tích hành vi. Đồng thời, các nhà trị liệu sẽ là người đồng hành trực tiếp và thường xuyên với trẻ.

5. Ưu điểm của phương pháp phân tích hành vi ABA

Khi áp dụng phương pháp ABA vào các bài tập can thiệp hành vi cho trẻ tự kỷ đã mang lại nhiều kết quả tích cực. Các chuyên gia đã đánh giá cao bởi những ưu điểm của ABA mà ít có phương pháp nào sở hữu được.

• ABA giúp trẻ củng cố và duy trì tốt việc học tập các kỹ năng căn bản. Đồng thời, trẻ không cần phải chịu sự can thiệp bởi bất cứ tác động nhân tạo nào mà vẫn làm tốt việc giao tiếp, hành vi, học hỏi,…
• Giúp trẻ tự kỷ học tập trong môi trường có nhiều cá nhân hơn.
• Giúp trẻ phát triển tự nhiên với một nền tảng vững chắc.
• ABA hướng mọi sự quan tâm vào trẻ, bao gồm việc dạy cho trẻ cách để phát triển và duy trì các mối quan hệ.
• Phương pháp này dạy trẻ cách độc lập một cách có hiệu quả, đồng thời giúp trẻ luôn biết được bản thân đang làm gì.
• Là phương pháp can thiệp hành vi tự nhiên trong việc cải thiện ngôn ngữ cho trẻ.

6. Gợi ý các bài tập can thiệp sớm cho trẻ tự kỷ

Khi phát hiện trẻ có dấu hiệu bị tự kỷ, phụ huynh nên nhanh chóng đưa con đi kiểm tra. Bên cạnh đó, việc luyện tập các bài tập can thiệp hành vi cho trẻ tự kỷ sớm cũng rất quan trọng trong quá trình điều trị. Cùng Giáo dục đặc biệt Tâm An tìm hiểu một số bài tập đơn giản và có lợi cho trẻ tự kỷ trong giai đoạn đầu dưới đây.

6.1 Bắt chước các hoạt động đơn giản

Trẻ tự kỷ thường gặp khó khăn ngay cả khi thực hiện các hoạt động đơn giản như gật, lắc đầu, bước đi, cầm nắm,… Đồng thời, do trẻ thiếu sự tập trung, quan sát, vì thế cũng khó để nắm bắt được những sự việc, hành động xung quanh. Vì thế, bài tập bắt chước các hoạt động đơn giản là các tốt nhất để trẻ nhanh chóng tiếp thu những động tác này.

Các bước thực hiện bài tập:

• Bước 1: Để trẻ ngồi ngang tầm nhìn với người đối diện.
• Bước 2: Thực hiện một hành động, sau đó yêu cầu trẻ làm theo bằng một câu lệnh đơn giản.
• Bước 3: Đợi một lúc để trẻ có thể tiếp thu và thực hiện theo. Nếu trẻ không thực hiện, người hướng dẫn có thể trực tiếp hỗ trợ trẻ thực hiện.
• Bước 4: Khen thưởng nếu trẻ làm tốt để khích lệ tinh thần cho trẻ.

Lưu ý: Nên chia nhỏ các bài tập để trẻ có thể dễ tiếp thu hơn.

6.2 Nhận biết bộ phận cơ thể

Việc giúp trẻ nhận biết các bộ phận trên cơ thể cũng rất quan trọng. Điều này sẽ giúp trẻ giao tiếp bằng cử chỉ và kiểm soát hành vi tốt hơn. Các bước thực hiện bài tập nhận biết bộ phận cơ thể trong quá trình can thiệp hành vi như sau:

• Bước 1: Để trẻ ngồi trên ghế, đối diện và ngang tầm với hướng dẫn. Người đối diện sẽ yêu cầu trẻ chỉ vào một bộ phận trên cơ thể và nói “ Hãy chỉ vào một bộ phần”.
• Bước 2: Người hướng dẫn chỉ vào bộ phận trên cơ thể trẻ và hỏi tên của bộ phận đó.
• Bước 3: Nếu trẻ trẻ lời tốt, hãy khen thưởng để khích lệ trẻ. Ngược lại, hãy giúp trẻ gọi tên bộ phận để trẻ có thể nhớ được tốt hơn.

Lưu ý: Với bài tập này, người hướng dẫn nên chọn nhận biết các bộ phận có vị trí xa nhau để trẻ dễ nhận biết và ghi nhớ hơn.

Can thiệp hành vi được xem là phương pháp tốt trong quá trình điều trị cho bệnh nhân tự kỷ. Tuy nhiên, đối với trẻ, phương pháp này càng khó khăn và có nhiều đòi hỏi hơn. Phụ huynh gia đình nên luôn ở bên động viên, hỗ trợ, giúp đỡ để các bé có thể tiến bộ tốt nhất. Trung tâm hỗ trợ phát triển hòa nhập Hoa Hướng Dương hy vọng bài viết đã mang lại nguồn thông tin có giá trị cho quý phụ huynh trong việc điều trị tự kỷ cho con em mình.